O co chodzi w odsetkach. Odsetki ustawowe, a odsetki ustawowe za opóźnienie. Maksymalne odsetki umowne i maksymalne odsetki za opóźnienie. Odsetki w transakcjach handlowych.

Z dniem 1 stycznia 2016 r. ustawą z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2015 poz. 1830) zostały ustalone nowe zasady ustalania wysokości odsetek ustawowych, odsetek maksymalnych oraz odsetek za opóźnienie.
W wydawnictwach branżowych pojawiają się informację, że obecnie należy stosować kilka wysokości odsetek ustawowych. Dla osób nie odróżniających odsetek ustawowych od odsetek ustawowych za opóźnienie stanowi to problem. W niniejszym tekście postaram się zatem wyjaśnić różnicę pomiędzy obowiązującymi stawkami oraz wskazać kiedy należy je stosować.
Należy zacząć od tego, że odsetki – zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego – są wynagrodzeniem za korzystanie z cudzych pieniędzy (odsetki kapitałowe) bądź stanowią rekompensatę za opóźnienie w zapłacie sumy pieniężnej (odsetki za opóźnienie). Wysokość odsetek zależy od trzech zmiennych: wysokości stopy procentowej, wysokości kapitału oraz czasu trwania stosunku prawnego.
Odsetki (zarówno kapitałowe jak i za opóźnienie) są świadczeniem ubocznym względem świadczenia głównego (kapitału, należności głównej) ale po ich powstaniu uzyskują pewną samodzielność, bowiem przykładowo można ich samodzielnie dochodzić, czy też zbyć niezależnie od świadczenia głównego.
Obowiązujące od dnia 1 stycznia 2016 roku przepisy wprowadzają rozróżnienie na stawki odsetek ustawowych wynikające z czynności prawnych i odsetek ustawowych za opóźnienie.

Odsetki ustawowe (kapitałowe)
Ogólną zasadą jest to, że odsetki należą się od sumy pieniężnej tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe.
Od początku 2016 r. wysokość odsetek ustawowych powiązano ze stopą referencyjną Narodowego Banku Polskiego i przyjęto zasadę, że odsetki ustawowe równe są wysokości sumy stopy referencyjnej NBP i 3,5 punktów procentowych. Nowe brzmienie otrzymały bowiem § 2 i § 21 art. 359 k.c.:
„§ 2. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych.
§ 21. Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych (odsetki maksymalne).”,
W chwili publikacji niniejszej informacji wysokość stopy referencyjnej NBP stanowi 1,5%, zatem odsetki ustawowe wynoszą 5% w skali roku.
Odsetki ustawowe (w stosunku rocznym) – na dzień 9.02.2016 r. –  5%

Maksymalne odsetki umowne

Nie budzi niczyjej wątpliwości to, że strony umowy (np. pożyczki) mogą ustalić pomiędzy sobą zapłatę odsetek w innej wysokości niż odsetki ustawowe. Aby nie doszło do znacznego pogorszenia sytuacji jednej strony i zastrzegania w umowach odsetek lichwiarskich wysokość odsetek umownych została ograniczona. Maksymalne odsetki umowne nie mogą być zatem wyższe niż dwukrotność wysokości odsetek ustawowych (czyli 10% w skali roku). Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekraczałyby wysokość odsetek maksymalnych, wówczas wierzyciel mógłby domagać się wyłącznie odsetek maksymalnych w wysokości 10 % (np. gdyby strony zawarły w umowie pożyczki odsetki w wysokości 14%, to i tak wierzyciel nie będzie mógł ich dochodzić w tej wysokości).

Maksymalne odsetki umowne (w stosunku rocznym) – na dzień 9.02.2016 r. – 10%

Odsetki ustawowe za opóźnienie

Wprowadzone powołaną na wstępnie ustawą zmiany w art. 481 kodeksu cywilnego określiły nowe zasady liczenia odsetek za opóźnienie. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu z tytułu opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego, w przypadku braku umownego ustalenia wysokości tych odsetek, wierzyciel może domagać się odsetek ustawowych za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych, to jest 7% na dzień dzisiejszy. Wysokość tych odsetek będzie stosowana np. na gruncie ustawy o własności lokali do opłat i zaliczek, o których mowa w 12 ust. 2 i art. 13 ustawy o własności lokali.

Odsetki ustawowe za opóźnienie (w stosunku rocznym) – na dzień 9.02.2016 r. – 7%

Maksymalne odsetki za opóźnienie

Czy można wobec tego domagać się zapłaty odsetek za opóźnienie według stopy wyższej niż określona w ustawie, czyli (na dzień dzisiejszy) powyżej 7%? Jest to możliwe, przy czym od 1 stycznia 2016 r. obowiązuje ograniczenie, zgodnie z którym maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie. Ograniczenie to wynika z brzmienia nowych przepisów zawartych w § 2¹ i § 22 art. 481 k.c. Czyli wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie może zostać określona w umowie (np. najmu co do obowiązku zapłaty czynszu) w wysokości 14 % w stosunku rocznym. Gdyby strony określiły ją w innej (wyższej niż 14%) wysokości, to wierzycielowi będą należały się odsetki maksymalne za opóźnienie.

Maksymalne odsetki za opóźnienie (w stosunku rocznym) – na dzień 9.02.2016 r. –  14%

Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych

Inną wysokość stopy procentowej ustawodawca określił dla odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych. Odwołując się do powołanej na wstępie ustawy trzeba w tym miejscu przypomnieć, że transakcja handlowa to umowa, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony (będące przedsiębiorcami), zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością. Dla odsetek ustawowych za opóźnienie w tych transakcjach ustawodawca określił inny (niż dla odsetek ustawowych i odsetek ustawowych za opóźnienie) sposób liczenia stopy procentowej, wskazując, że nalezą się w takim wypadku odsetki w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i ośmiu punktów procentowych. Na dzień dzisiejszy daje to odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych w wysokości 9,5 % w skali roku.

Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych – na dzień 9.02.2016 r. – 9,5%

Maksymalne odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych
Do transakcji handlowych ustawodawca wyłączył stosowanie przepisu art. 481 § 2 k.c. m.in. w zakresie domagania się przez wierzyciela – gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej (określonej w umowie) – zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie, według tej wyższej stopy. Jaką wysokość odsetek należy zatem zastosować gdy strony określiły je w innej wysokości?
W transakcjach handlowych mogą być ustalone odsetki w wysokości nie przekraczające maksymalnej wysokości odsetek za opóźnienie, zgodnie z art. 481 § 2¹ k.c., czyli maksymalnych odsetek za opóźnienie, o których mowa była wyżej.
Maksymalne odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych – na dzień 9.02.2016 r.  – 14 %

radca prawny

Krzysztof G. Brudkowski